Szczelina odbytu to linijne pęknięcie błony śluzowej kanału odbytu. Uszkodzenie przebiega od linii grzebieniastej do zewnętrznego ujścia kanału odbytu. Pęknięcie najczęściej zajmuje okolice spoidła tylnego. Szczelina odbytu stanowi drugie co do częstości występowania schorzenie proktologiczne, zaraz za chorobą hemoroidalną oraz może występować w każdym wieku.
Przyczyny powstawania szczeliny odbytu
Nadmierne napięcie w kanale odbytu, do którego dochodzi podczas zwiększonego wysiłku podczas defekacji, spowodowanego tzw. „twardymi stolcami”, prowadzi do drobnych rozdarć błony śluzowej. Większość z nich goi się samoistnie, nie powodując długotrwałych następstw. Niestety, w wyniku przerostu zwieracza wewnętrznego odbytu lub jego wzmożonego napięcia dochodzi do zwiększenia ciśnienia w kanale odbytu. Wówczas niewielkie uszkodzenia błony śluzowej odbytu mogą pogłębiać się, co prowadzi do utworzenia szczeliny odbytu. Zwiększone napięcie zwieracza wewnętrznego odbytu powoduje również niedokrwienie fragmentów błony śluzowej. Dochodzi do rozwoju przewlekłej szczeliny odbytu i utrudnionego procesu gojenia powstałych ran. Innymi czynnikami predysponującymi do rozwoju szczeliny odbytu są:
- wcześniejsze zabiegi proktologiczne,
- zapalenie gruczołów odbytowych,
- stany zapalne skóry okolicy odbytu,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Szczelina odbytu- objawy
Szczelinę odbytu można podzielić, z uwagi na czas trwania choroby, na ostrą ( do 6 tygodni) oraz przewlekłą postać ( powyżej 6 tygodni). Objawy ostrej formy charakteryzują się silnym bólem w trakcie przechodzenia stolca przez kanał odbytu podczas defekacji. Ból często porównywany jest do przechodzenia stłuczonego szkła przez kanał odbytu. Dolegliwościom bólowym towarzyszyć może uczucie pieczenia oraz obecność krwi na papierze toaletowym. Ból ustępuje po oddaniu stolca lub utrzymuje się do kilku godzin od wypróżnienia. Przewlekła szczelina odbytu charakteryzuje się powstawaniem blizny w obrębie uszkodzenia błony śluzowej oraz uniesieniem fałdu skóry, w postaci widocznego guzka. W przewlekłej postaci choroby dominuje utrzymujący się świąd, pieczenie i ból zlokalizowany wewnątrz kanału odbytu.
Szczelina odbytu – leczenie farmakologiczne
Większość ostrych szczelin odbytu ustępuje po zastosowaniu leczenia farmakologicznego, którego celem jest zmniejszenie napięcia zwieracza wewnętrznego odbytu i poprawa ukrwienia błony śluzowej kanału odbytu. Dodatkowo zalecane są środki ułatwiające wypróżnianie np. ISPAGUL oraz stosowanie diety bogatej w błonnik. Leczenie powinno być wspierane aktywnością fizyczną, w celu redukcji nasilenia zaparć. Nasiadówki w temperaturze 40 stopni oraz miejscowe maści sterydowe mogą zwiększyć efekt leczenia. Podstawowe leczenie przewlekłych szczelin jest skuteczne tylko u 50% chorych. W przypadku niepowodzenia, należy wdrożyć dodatkowe metody terapeutyczne. Najważniejszą z nich jest podanie toksyny botulinowej do zwieraczy odbytu.
Ponadto, leczenie ostrej jak i przewlekłej postać szczeliny odbytu może być wspierane środkami regenerującymi błonę śluzową kanału odbytu i odbytnicy, oparte na kwasie hialuronowym, który przyśpiesza gojenie ran.
Szczelina odbytu – leczenie chirurgiczne
Z uwagi na możliwość wystąpienia powikłań pooperacyjnych, chirurgiczne metody leczenia szczeliny odbytu powinny być rozważone tylko w przypadku braku poprawy, pomimo zastosowania leczenia zachowawczego. Do głównych metod chirurgicznego leczenia szczeliny odbytu należą:
-
- sfinkterotomia – zabieg polega na nacięciu włókien mięśnia zwieracza wewnętrznego kanału odbytu, w celu redukcji jego napięcia,
-
- fissurectomia – chirurgiczne usunięcie szczeliny wraz ze zmienionymi, okolicznymi tkankami, potocznie znane jako usuwanie szczeliny odbytu.
Czy szczelina odbytu jest niebezpieczna?
Nieleczona szczelina odbytu może spowodować wiele przykrych konsekwencji, zmniejszając znacznie jakość życia. Uporczywe objawy przyczyniają się do występowania depresji oraz indukcji psychogennych zaparć, z uwagi na kojarzenie wypróżniania z towarzyszącym dyskomfortem. Do powikłań w obrębie okolicy odbytu należą:
- przetoki,
- nietrzymanie gazów i stolca,
- ropień odbytu,
- zwężenie kanału odbytu z następczą trudnością w wypróżnianiu.
Objawy wskazujące na rozwój szczeliny odbytu należy uznać zatem za wystarczające, aby udać się do gabinetu proktologicznego w celu ustalenia rozpoznania i wdrożenia właściwego leczenia.
